GIẢI ĐÁP THẮC MẮC CHO NGƯỜI TRẺ CÔNG GIÁO
HIỆN TƯỢNG BÓNG MA
Giuse Phạm Đình Ngọc SJ
Câu hỏi:
Hồi nhỏ con nghe chúng bạn nói ngoài nghĩa địa thường có bóng ma. Nhất là rằm tháng Bảy hoặc lúc trăng sáng, nhiều hồn ma hiện về. Là người công giáo, con vẫn thắc mắc không biết hiện tượng ấy có thật không? Có hồn ma không?
Trả lời:
Bạn thân mến,
Hồi nhỏ thế hệ 8x, 9x, chúng tôi đôi lần thử những trò chơi liên quan đến ma quỷ: ma lon, chơi trốn tìm nhưng bị ma dấu, gọi hồn…Dĩ nhiên tụi nhỏ chúng tôi luôn sợ hãi những câu chuyện về bóng ma, nhưng đứa nào cũng tò mò thích chơi, thích nghe và thích thử tìm hiểu về những chuyện ly kỳ này. Thời đó, tôi còn nhớ nhiều bạn kể rằng đã gặp bóng ma ngoài nghĩa trang. Nhiều luồng sáng xuất hiện ngoài đó, thi thoảng còn thấy người mặc áo trắng lượn lờ. Nhất là nhiều người thế hệ trước kể về những chuyện rùng rợn liên quan đến người bị sét đánh, nếu không canh chừng mộ của họ, người khác sẽ lấy tay của người chết để đi ăn cắp.
Tôi không biết đó có phải là những câu chuyện có thật không, nhưng rõ ràng đó là những hiện tượng được đồn thổi râm ran. Nhất là những chuyện ma quỷ, những ngày trăng rằm, và nhất là tháng cô hồn, những câu chuyện ấy lại càng được thổi phồng nhiều hơn. Thời học sinh, sinh viên, nhiều đứa bạn sợ run khi nghe chuyện ma của Nguyễn Ngọc Ngạn. Tất cả những tình tiết ấy khiến chúng tôi nửa tin, nửa ngờ.
Hơn nữa, nơi những nghĩa trang vùng thôn quê (nhất là ngày trước), thường không có ánh điện. Màn đêm u mờ, ảo ảnh của ánh trăng luôn gợi lên những hình ảnh rùng rợn liên quan đến hương hồn người chết hoặc ma quỷ hiện ra. Ngược lại, ngày nay nơi nhiều nghĩa địa, nhất là giữa chốn thị thành luôn có ánh sáng, cảm giác rùng rợn ấy cũng phần nào giảm dần. Tuy vậy, những câu chuyện về thế giới bên kia luôn khiến con người thắc mắc, tò mò và đặt nghi vấn.
1. Thân xác và linh hồn
Trong câu hỏi của bạn, nghĩa trang dĩ nhiên là nơi của người chết. Theo niềm tin của nhiều tôn giáo, Công Giáo cũng thế, con người là sự kết hợp tổng hòa giữa hồn (soul) và xác (body). Thân xác được cấu tạo từ những tế bào, những nguyên tố hóa học hữu cơ và vô cơ. Nếu chiếu về lúc Thiên Chúa sáng tạo con người, thì Ngài lấy đất nặn lên hình hài con người. Sau đó, ngài thổi hơi để trao ban sự sống cho con người[1]. Đó là linh hồn. Đạo Công Giáo tin rằng linh hồn bất tử, vì linh hồn làm cho con người là hình ảnh của Thiên Chúa (St 2,7 và Mt 10,28). Khi chết, linh hồn lìa thân xác để đến trước tòa Thiên Chúa chịu phán xét. Linh hồn có thể được lên Thiên Đàng, hoặc phải vào Luyện Ngục để chịu thanh luyện. Tình trạng tồi tệ nhất là linh hồn phải xa Hỏa Ngục đời đời. Như thế, Công Giáo không tin sau khi chết, linh hồn bình thường có thể trở về trần gian, và cũng không có chuyện gọi hồn người chết trở về. Tôi nói bình thường, vì thực tế có những hiện tượng ma nhập, quỷ nhập vào người sống. Chúng ta sẽ bàn sau.
Như vậy, ngoài nghĩa trang là những nấm mồ chôn cất thân xác người đã chết. Ngày nay nhiều thi thể được thiêu lấy tro. Hài cốt thường được giữ trong nhà thờ hoặc nơi xứng đáng. Chúng ta tưởng nhớ và cầu nguyện cho linh hồn của họ. Đến ngày tận thế, Thiên Chúa mặc khải cho chúng ta biết thân xác ấy sẽ sống lại để hòa làm một với linh hồn, và chịu phán xét ngày cánh chung.
Như thế, thân xác là tạm bợ. Ngày chết của thân xác là chân lý hiển nhiên. Về phần linh hồn, từ thời xa xưa, các triết gia Hy Lạp như Socrates, Plato và Aristotle luôn tin rằng linh hồn bất tử. Về sau, Giáo Hội Công Giáo cũng tin rằng linh hồn thuộc thế giới thiêng liêng, nên cũng bất tử. Hơn nữa, chúng ta cũng đọc thấy điều này khi Đức Giêsu trên thập giá nói với anh trộm lành: “Tôi bảo thật anh, hôm nay, anh sẽ được ở với tôi trên Thiên Đàng.” (Lc 23,43). Tuy nhiên, Kinh Thánh lại không nói minh nhiên về linh hồn bất tử, nhưng chỉ đề cập tới việc hy vọng vào sự sống lại mà thôi.
Vì không có hình hài, nên linh hồn “là nguyên lý linh thiêng của sự sống, và là cái sâu thẳm nhất trong con người. Linh hồn làm cho thể xác vật chất trở nên thân xác sống động của con người.” (Youcat số 62). Khi rời thân xác, nguyên lý ấy vẫn tồn tại. Có thể từ điểm này mà biết bao chuyện ma quỷ, hồn vía được đồn thổi trong những câu chuyện ma quỷ của dân gian!
2. Có bóng ma không?
Một hiện tượng mà ngành phân tâm học và tâm lý cũng chân nhận là: nhiều người nằm mơ thấy ma quỷ. Ma nhập, ma đè, ma quấy cũng là hiện tượng có thật ngay trong lòng Giáo Hội Công Giáo. Bởi đó, trong Giáo Hội thường có những người được đặc cách để trừ tà. Giáo Luật quy định tại điều 1172:
§1. Không ai có thể trừ tà cách hợp pháp cho những người bị quỷ ám, trừ khi có phép đặc biệt và minh nhiên của Đấng Bản Quyền địa phương.
§2. Đấng Bản Quyền địa phương chỉ ban phép trừ tà cho một linh mục đạo đức, sáng suốt, khôn ngoan và có đời sống vẹn toàn.
Đây đó chúng ta nghe hoặc chứng kiến hiện tượng người này bị ma nhập, người kia bị quỷ ám[2]… Theo quan điểm Kitô giáo, tuy linh hồn là giống thiêng liêng, nhưng sau khi chết, linh hồn ấy cũng không được phép nhập vào người sống. Vì linh hồn ấy vẫn là của con người, chứ không phải là của thần linh.
Trong hiện tượng trên, Giáo Hội tin rằng đó là sự quấy phá của ma quỷ, của thần dữ. Trong Tin Mừng, nhiều lần chính Đức Giêsu cũng trừ tà, buộc quỷ ám phải ra khỏi thân xác con người[3]. Hơn nữa, Ngài còn cho thấy chúng rất dữ tợn, đông đúc và luôn hãm hại con người. (x. Mt 8,28–34). Hiện tượng ma quỷ nhập vào người cũng là điều đáng quan tâm, nhưng bạn hỏi không có ý nói đến những điều này, nên chúng ta không bàn thêm.
Có bóng ma, linh hồn người chết trở về không?
Trước khi trả lời câu này, chúng ta phân biệt một vài thuật ngữ liên quan đến thế giới bên kia:
Quỷ xuất phát từ tiếng Hán Gwei (鬼), dùng để gọi linh hồn của những người đã chết. Theo quan điểm của người phương Đông, sau khi chết đi, linh hồn của con người sẽ đầu thai chuyển thế vào kiếp khác. Nhưng vì một lý do nào đó, linh hồn không thể đầu thai mà vẫn lưu lại trên thế giới vật chất thì được gọi là quỷ[4]. “Quỷ là hóa thân của ma” (Đạo Cao Đài). “Quỷ (devil) là các thiên thần lạc lối” (Do Thái Giáo). Theo truyền thống Công Giáo coi ma quỷ là một thiên thần sa ngã (quỷ vương Lucife). Ma quỷ luôn tìm cách cám dỗ, dẫn con người đến chỗ bất tuân Thiên Chúa (GLHTCG 391–394). Ma quỷ còn được gọi là tên Ác thần, hiện thân của sự dữ. Con người có thể chiến thắng Ác Thần bằng cầu nguyện nhờ ân sủng của Chúa Kitô. (GLHTCG 254).
Như vậy, nếu hiểu “hồn ma” là linh hồn của người đã chết, thì linh hồn ấy dĩ nhiên là có thật. Đó là xác tín và cũng là mục đích tồn tại của Giáo hội, nhằm cứu lấy các linh hồn, đem họ trở về với Thiên Chúa. Còn về chuyện linh hồn ấy có trở về dương thế không, theo Giáo Lý Công Giáo dạy rằng:
“Ngay khi lìa khỏi xác, linh hồn bất tử sẽ chịu phán xét riêng để được thưởng hay bị phạt đời đời; tùy theo đời sống của mình trong tương quan với Đức Kitô, linh hồn hoặc phải trải qua một cuộc thanh luyện, hoặc được hưởng phúc trên trời, hoặc sa địa ngục vĩnh viễn.” (số 1022).
Tuy nhiên, lịch sử cũng cho thấy những hiện tượng linh hồn người chết trở về mà chúng ta gọi nôm na là hồn ma. Chẳng hạn, một câu chuyện đáng tin mà chính thánh Gioan Boscô (1815–1888), kể trong hồi ký của ngài.
Trong những tháng đầu tiên của năm học thần học (1838), có lần thánh Gioan Boscô cùng với người bạn thân là Lu–y Comollo đọc mẩu chuyện về cuộc đời của vị thánh nọ. Sau đó, Gioan bình luận rằng: “Thật là đẹp nếu một trong hai người chúng ta, ai chết trước, và nếu Thiên Chúa cho phép thì sẽ về báo cho người kia những tin tức về cõi đời sau. Họ đã bắt tay giao kèo với nhau. Sau đó mấy tháng, cơn sốt cao đã khiến Comollo qua đời ngày 2 tháng Tư năm 1839. Trước khi mất, Comollo đã siết chặt tay người bạn thân của mình là thánh Gioan Boscô. Vào đêm sau khi an táng người bạn thân 22 tuổi, chính Gioan và 20 chủng sinh khác chứng kiến một hiện tượng lạ lùng. Gioan viết chi tiết trong hồi ký:
“Chiều hôm đó, cha đã lên giường trong một nhà ngủ dành cho 20 chủng sinh, và cha rất bồn chồn, tin chắc rằng đêm đó lời hứa sẽ được thực hiện. Vào lúc 11 giờ 30, một tiếng ồn sâu lắng nghe vang lên ở các hành lang. Nó giống như một toa xe lớn được kéo bởi nhiều con ngựa đang tiến dần đến cửa nhà ngủ. Nó càng lúc càng vang lên ghê sợ tựa tiếng sấm, khiến cả nhà ngủ rung lên. Các thầy chủng sinh khiếp hãi chạy trốn khỏi giường để qui tụ lại với nhau, tạo cho nhau được thêm can đảm. Chính lúc đó, và giữa cái thứ sấm gầm sâu lắng và hãi hùng đó, cha nghe rõ ràng tiếng của Comollo ba lần vang lên: Bosco, Bosco, Bosco mình đã được cứu rỗi! Tất cả nghe thấy tiếng ồn, có một số nghe thấy tiếng là không hiểu ý nghĩa; tuy nhiên một số bạn khác đã hiểu y như cha. Bằng chứng là trong cả một thời gian lâu dài về sau lời ấy vẫn được nhắc lại trong chủng viện. Đó là lần đầu tiên như cha nhớ là cha đã thực sự sợ hãi: Cha sợ hãi khủng khiếp đến nỗi rơi vào một cơn bệnh nặng, gần như đã ở bên bờ mộ rồi.”[5]
Thánh Gioan kết thúc chương hồi ký của mình: “Lần Lu–y hiện ra này được kể lại nhiều lần cho các bề trên của Nguyện Xá”.
Trong câu chuyện trên, tại sao linh hồn lại “được phép” trở về dương thế? Thánh Augustinô đơn giản trả lời: “Qua mệnh lệnh bí ẩn của Thiên Chúa”. Điều đó chỉ xảy ra với sự cho phép và qua quyền năng của Thiên Chúa, với mục đích nào đó. Tuy nhiên, “những lần cho phép”[6] ấy không nhiều.
Như vậy, bóng ma của người quá cố nơi nghĩa trang mà nhiều người đồn thổi dường như không đến từ niềm tin của Công Giáo. Ngược lại, từ truyền thống tâm linh dân gian và có thể là từ vài niềm tin tôn giáo khác, nghĩa trang là nơi linh hồn người chết hay hiện về. Nhất là những đêm trăng rằm (trăng biểu hiện cho thế giới âm linh[7]), hoặc rằm tháng Bảy[8], nhiều người vẫn tin rằng vong linh người chết lượn lờ trên dương thế. Dù đúng, dù sai, tâm thức ấy thường lôi cuốn nhiều người và biết bao câu chuyện về thế giới hồn ma ấy được thêu dệt trong đời sống của chúng ta. Dĩ nhiên là người Công Giáo, nhiều người cũng bị ảnh hưởng và hiếu kỳ về niềm tin dân gian ấy.
3. Hãy chăm sóc linh hồn
Với vài chia sẻ trên đây, người viết không có ý đi vào thế giới huyền bí và mang màu sắc mê tín dị đoan. Tuy nhiên, trước câu hỏi của bạn, và trước hiện tượng về thế giới linh hồn, ma quỷ, mỗi người chúng ta ý thức về cuộc sống đời sau. Trong thế giới người vô thần, họ gạt bỏ tất cả những gì liên quan đến Thượng Đế, đến đời sau và không cần chăm sóc linh hồn mình. Ngược lại, tôn giáo chỉ cho người ta những con đường để linh hồn con người được bình an, được hạnh phúc đời sau. Do đó, ngay ở đời này ước chi người Công Giáo để tâm chăm sóc cho linh hồn của mình.
Là người Công Giáo, chúng ta tin rằng thân xác và linh hồn luôn là món quà của Thiên Chúa. Chính Đấng Tạo Hóa đã dựng nên con người. Ngài cho mỗi người có linh hồn để sống, có lý trí để nhận biết Thiên Chúa, và có quả tim để yêu mến Ngài. Trên hành trình ấy, tiếc là con người thường bị tên Ác Thần cám dỗ. Có khi nó lôi kéo con người vào những con đường mê tín, khiến con người không tin vào Thiên Chúa.
Là người con của Chúa, dĩ nhiên chúng ta được mời gọi không tin vào những trò lừa bịp của Ma quỷ. Chúng ta cũng không nên liều lĩnh chế nhạo, hoặc đi vào thế giới của Ma quỷ, vì chúng xảo quyệt và thông minh hơn con người. Ngoài ra, chúng ta cũng ý thức sự hiện hữu của Sự Dữ. Chúng không phải là một điều trừu tượng, nhưng là một “nhân vật”, là Satan, Ác thần, là thiên thần đã chống lại Thiên Chúa. Trong tiếng Hy Lạp Satan: Diabolos (διάβολος) có nghĩa là chia rẽ. Chúng chia rẽ con người với Thiên Chúa. Bởi đó, kẻ nào càng bắt tay cộng tác với chúng, người ấy càng xa rời Thiên Chúa.
Đừng quên Ma quỷ có thể đội lốt hồn ma, bóng vía để lợi dụng các thực hành huyền bí này hầu thao túng và áp bức người ta. Thái độ tốt nhất mà Giáo Hội Công Giáo mời gọi là: “cấm đoán bất cứ toan tính nào tìm cách liên lạc với người chết qua các phương tiện như chiêm tinh, cầu cơ, lên đồng, v.v.. Lý do thì hiển nhiên: những toan tính như thế để “gọi hồn người chết… che giấu ước muốn có quyền năng… cũng như ao ước muốn liên kết với các thế lực huyền bí.” (GLHTCG, số 2116).
Hãy chạy đến với Thiên Chúa, với Đức Maria và các thánh để được trợ giúp. Trong bầu không khí thánh thiện ấy, chúng ta hy vọng có đủ sức mạnh để lướt thắng những cơn cám dỗ của đời thường. Thay vì tò mò, thử thách và đi vào thế giới hồn ma ấy, chúng ta hãy chăm sóc linh hồn mình với phương thế: thánh lễ, cầu nguyện, hãm mình đền tội, làm việc bác ái và sống tín thác vào Thiên Chúa. Ngoài ra, nghĩa trang cũng là mảnh đất để ta nhớ về những linh hồn đã khuất. Tạ ơn Thiên Chúa vì những linh hồn đã được hạnh phúc trong Nước Thiên Đàng. Van xin Thiên Chúa cho những linh hồn đang còn chịu nhiều đau khổ trong chốn Luyện Ngục. Trong tâm thế ấy, nghĩa trang là đất thánh thiêng, nơi thân xác con người trở về với bụi đất để chờ ngày Thiên Chúa đến lần thứ hai.
Thay lời kết
Hy vọng chút chia sẻ trên đây trả lời được phần nào câu hỏi của bạn. Chắc chắn đó là chủ đề quan trọng và rộng lớn. Quan trọng vì linh hồn luôn gắn liền với từng người, là phần sức sống của con người. Hồn an xác mạnh ai cũng để tâm. Rộng lớn vì khi trả lời có bóng ma hay không, nó liên quan đến nhiều tôn giáo, thuật ngữ và cả những truyền thống niềm tin dân gian. Rất may bạn đã giới hạn đề tài trong khuôn khổ niềm tin Công Giáo. Do đó, với chút chỉ dẫn của Giáo Hội Công Giáo, hy vọng câu trả lời sáng lên hơn. Để từ đó, chúng ta biết mình tin vào Ai và những điều Thiên Chúa tỏ lộ nhằm chỉ với một mục đích là để cứu độ con người: cả linh hồn và thân xác.
Xin Chúa chúc lành cho bạn. Chúng ta cũng không quên cầu nguyện cho các linh hồn nơi Luyện Ngục. Họ là những người thân yêu của chúng ta. Với lời nguyện cầu của người sống, các linh hồn ấy sẽ được Thiên Chúa đoái thương đưa về Thiên Đàng, nơi hạnh phúc tràn đầy.
(Trích Giải Đáp Thắc Mắc cho người trẻ Công giáo, Tập 1, Nxb Tôn Giáo, 2020)
WHĐ (07.6.2021)
[1] Trong tiếng Latin anima là linh hồn, là sinh khí; vì thế, chúng ta có thể nói rằng linh hồn tạo sinh khí cho thể xác, làm thể xác sinh động.
[2] Nguyễn Tầm Thường, SJ, Đi Tìm Kẻ Trừ Tà.
[3] Chẳng hạn, Ðức Giêsu trừ một tên quỷ câm (Lc 11,14–23); lần khác, Ðức Giêsu quát mắng tên quỷ ô uế và chữa lành cho bé trai (Lc 9,37–43); Ngài trừ nhiều quỷ (Mc 1,32–34).
[4] Xem thêm: vi.wikipedia.org
[5] Teresio Bosco, SDB, Don Bosco, Một Tiểu Sử Mới, dịch giả: Đaminh Phạm Xuân Uyển, SDB, tr. 137-139.
[6] Chúng ta cũng đọc thấy điều này trong Tin Mừng Thánh Luca (Lc 16,19-31). Sau khi ông nhà giàu chết và bị đày xuống âm phủ, ông van xin tổ phụ Abraham sai anh La-da-rô (người đã chết), về dương thế để cảnh cáo anh em ông nhà giàu còn trên dương gian. Tuy nhiên, Abraham không đồng ý.
[7] Xem thêm: https://vnexpress.net/khoa-hoc/trang-ram-gay-hiem-hoa-2089100.html
[8] Theo quan niệm ở một số quốc gia Châu Á, Việt Nam cũng vậy, người ta phải cúng cô hồn trong rằm tháng Bảy (Tết Trung nguyên) do người ta tin rằng, trong suốt tháng 7 và đặc biệt vào ngày Rằm tháng 7, những linh hồn từ dưới âm phủ, gồm cả linh hồn của tổ tiên và những cô hồn phiêu dạt sẽ từ dưới địa phủ quay về dương thế. (xem thêm: vi.wikipedia.org)
TIN BÀI LIÊN QUAN